مفهوم و کیفیت صلوات
مفهوم و کیفیت صلوات
در آیه ۵۶ سوره احزاب آمده است که «خدا و فرشتگان بر پیامبرش درود و صلوات می فرستند.» اکنون این پرسش مطرح می شود که مفهوم صلوات خدا و فرشتگان چیست و کیفیت صلوات بر پیامبر(صلوات الله علیه) چگونه است.
براساس روایاتی که شیعه و سنی به طور گسترده، به نقل آن پرداخته اند، کیفیت صلوات بر آن حضرت به دست می آید.
فرم جدید نگارش نام جلاله الله
- اللهم
- صل
- علی
- محمد
- و
- آل
- محمد
ابوحمزه ثمالی از کعب بن عجره حدیث می کند، آنگاه که آیه صلوات بر پیامبر نازل شد، گفتیم: یا رسول ا… ما می دانیم که چگونه بر شما سلام دهیم اما کیفیت صلوات بر شما چگونه است. حضرت فرمودند که بگویید: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید.»
منبع : تفسیر منهج الصادقین، ج ۷، ص ۳۳۵/ سنن ابن ماجه ج۱، ص ۲۹۳
برجستگی «آل پیامبر» در این حدیث و حضور قطعی ایشان در کنار پیامبر(صلوات الله علیه) به هنگام درود بر آن حضرت نشان از رفعت مقام آنان و حضور دائمی عترت در کنار سنت پیامبر(صلوات الله علیه) دارد.
در اهمیت این حضور باید گفت، پیامبر صلواتی را که شامل آل و خاندان آن حضرت نباشد نکوهش کرده و از آن به صلوات «ابتر و ناقص» یاد کرده است. به عنوان مثال، ابن حجر هیثمی که از بزرگان اهل سنت است، روایت کرده که پیغمبر فرمود: «بر من درود ناتمام نفرستید.» گفتند: درود ناتمام چیست؟
فرمود: «اینکه بگویید اللهم صل علی محمد ناقص است پس بگویید اللهم صل علی محمد و آل محمد
منبع : تفسیر، ۷ نمونه، ج ۱۷، ص ۳۱۹
در تفسیر «الدر المنثور، سیوطی هجده حدیث از پیامبر نقل شده که بر اساس آن «آل محمد» را به هنگام صلوات باید ذکر کرد.
منبع : تفسیرالمیزان، ج ۱۶، ص ۵۱۷
در روایتی دیگر، قبولی نماز مشروط به صلوات بر پیامبر و خاندان او معرفی شده و آمده است: «هر کس نماز بگزارد و در آن بر من و اهل بیتم صلوات نفرستد، نمازش قبول نیست.
منبع : الصواعق المحرقه، ص ۱۴۷-۱۴۶
اهمیت صلوات
صلوات شعار رسمی مسلمانان است که هر صبح و شام بارها در بهترین عبادت خویش (نماز) آن را تکرار می کنند. صلوات پیوسته خداوند و فرشتگان بر پیامبر و امر تأکیدی به مؤمنان بر تداوم صلوات بر ایشان را تسلیم بودن در برابر فرمانهای پیامبر(صلوات الله علیه) جلوه دیگری از این اهمیت است. «یاایها الذین ءامنوا صلوا علیه و سلموا تسیماً»
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که ابوبصیر سؤال کرد: منظور از صلات بر پیامبر(صلوات الله علیه) را فهمیده ایم، اما معنی تسلیم بر او چیست؟ امام فرمود: «منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کار است.»
منبع:تفسیر مجمع البیان، طبرسی، ج ۷، ص ۵۷۹
از صلوات، در روایات به عنوان «برترین اعمال» یاد شده، چنانکه خوارزمی در «مناقب» خود از ابوعلقمه نقل کرده که روزی پیغمبر(صلوات الله علیه) نماز صبح را با ما گزارد و بعد از آن به ما رو کرد و فرمود:
«ای یاران، من دیشب عموی خود حمزة بن عبدالمطلب و برادرم جعفربن ابیطالب را در خواب دیدم. از ایشان پرسیدم: فدایتان شوم، کدام اعمال را برتر یافتید؟ گفتند: بهترین اعمال را در سه چیز یافتیم: صلوات بر شما، آب دادن تشنگان و دوستی علی بن ابیطالب(علیه السلام)
منبع : منهج الصادقین، همان، ص ۳۶۱
در روایتی دیگر که اهمیت صلوات را نشان می دهد، از امام صادق(علیه السلام) به نقل از پیامبر(صلوات الله علیه) می فرمایند: «هر که نزد او نام من آورده شود و او صلوات بر من نفرستد، حق تعالی او را از بهشت دور گرداند.»
منبع : اصول کافی، کلینی، ج ۲، ص ۳۹۵
البته چنین عقوبت سنگینی از آن کسی است که عمداً و از روی دشمنی با آن بزرگواران از ذکر صلوات روی برتابد. وجوب صلوات در نماز و مشروط بودن قبولی آن بر درود بر پیامبر(صلوات الله علیه) و خاندان پاک وی، جلوه دیگری از اهمیت صلوات را بیانگر است.
اجماع علمای شیعه به وجوب صلوات در تشهد اول و دوم نماز است. علاوه بر روایاتی که از امامان شیعه در این زمینه آمده است، در کتابهای اهل سنت نیز روایاتی که بر وجوب صلوات دلالت می کند، کم نیست.
در روایتی، قبولی نماز مشروط بر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل بیت(علیهم السلام) یاد شده است: «من صلی صلوة و لم یصل فیها علی و علی اهل بیتی لم تقبل منه»
منبع : بررسی آیات و روایات صلوات، مرتضی محسنی کبیر ص ۱۲۳
ز این رو، از فقهای اهل سنت «شافعی، آن را در تشهد دوم واجب می داند و از احمدبن حنبل و جمعی دیگر از فقها بر وجوب آن عقیده دارند؛ اگر چه «مالک» و «ابوحنیفه» و عده ای نیز آن را مستحب می دانند.
منبع : منهج الصادقین، همان، ص ۳۵۷
عده ای از مفسران بر اساس برخی روایات معنا و حقیقت صلوات را با پیمان روز الست (الست بربکم، قالوا بلی…) و عالم ذر مرتبط دانسته و صلوات را تجدید عهد و میثاق با عهد اولیه آدم در آغاز خلقت دانسته اند. از امام موسی بن جعفر(ع) روایت شده که: کسی که صلوات بر پیغمبر اکرم(صلوات الله علیه) می فرستد، معنایش آن است که وفای به عهد و میثاقی که در عالم ذر پروردگار فرمود «الست بربکم و محمد نبیکم و علی امامکم» بر زبان آورده و قبولی آن را اعلام می کند و تجدید عمل و میثاق به عمل می آورد.
منبع:تفسیر جامع، ج ۵، ص ۳۷
آثار و فضایل صلوات
صلوات از سوی گوینده آن شعاری ظاهری و بدون پشتوانه نیست تا از فضایل بی شمار آن در روایات تعجب کنیم و انگشت حیرت بر دهان افکنیم و ذکری چنین کوتاه چگونه فضایلی چنین متبرک دارد: بر اهل ذکر و ایمان پوشیده نیست که تمامی اذکار از جمله صلوات بر پیامبر(صلوات الله علیه) و خاندان پاکش یک لفظ و یک معنا دارد.
تکرار لفظ بدون توجه به معنا سود چندانی ندارد و عمده فضایل در حقیقت ذکر و عبادت نهفته است. چنانکه خداوند می فرماید: «ای مردمان شما همگی فقیر درگاه الهی هستید.»(سوره مبارکه فاطر/آیه ۱۵)
صلوات گوینده حقیقتی با واسطه قرار دادن پیامبر و خاندانش و با درود فرستادن بر آنان طلب رحمت و آمرزش می نماید تا با دعایی این چنین از ذات غنی بی نیازی طلب نماید. چنانکه گفتیم، صلوات از جانب غیر خدا طلب رحمت است.
در آیه صلوات نیز خداوند بلافاصله بعد از امر به صلوات بر پیامبر دستور اکید به تسلیم شدن در برابر فرمان ایشان که فرمان او فرمان خداست، می دهد. به نظر می رسد چنین دستوری بعد از امر به صلوات برای آن است که بفهماند حقیقت درود بر ایشان، تسلیم بودن در برابر امری نبوی است و چنین تسلیمی حیات جاودانه و حقیقی به آدمی می بخشد و او را رستگار می کند و ای اهل ایمان، آنگاه که خدا و رسول به آنچه شما را حیات می بخشد فرا می خوانند، اجابت کنید.»سوره مبارکه انفال/ آیه ۲۴
با بررسی روایات فضاییل صلوات، چنین به دست می آید که بخشی از این آثار مربوط به زندگی دنیوی و بخشی به زندگانی اخروی مربوط است که به برخی از آنها اشاره می کنیم، اگر چه ممکن است برخی از این آثار مشترک بین دنیا و آخرت باشد.
بعضی از آثار دنیوی صلوات
۱-در ادعیه و روایات معصومین(علیهم السلام) میان صلوات و مستجاب شدن دعا ارتباط عمیقی دیده می شود.
در دعاهای صحیفه سجادیه، مناجات شعبانیه، مکارم الاخلاق و… صلوات به گونه ای در ابتدا یا آخر دعا آمده است، زیرا صلوات دعای مقبوله است.
منبع : بررسی آیات و روایات صلوات، ص ۹
۲- روایت دیگری نقل شده که: «هر کسی حاجتی از خداوند دارد، ابتدا صلوات بر پیامبر و آل او گوید سپس حاجت بخواهد و سپس صلوات گوید، زیرا خداوند کریم تر از آن است که دو طرف دعا را مستجاب کند و وسط آن را مستجاب نشده رها نماید، زیرا صلوات بر پیامبر و آل او محجوب و در پرده باقی نمی ماند و حتماً مستجاب می شود.»
منبع : اصول کافی، همان، ص ۲۵۲
۳-از آن جا که خداوند از مؤمنان خواسته است که به سوی او با وسیله و واسطه ای تقرب جویند (یا ایها الذین امنوا اتقواا… و ابتغوا الیه الوسیله …سوره مبارکه مائده/ آیه ۳۵) صلوات به معنای واسطه قرا دادن واسطه های فیض الهی برای تقرب به خدا و درک رحمت الهی است چنانکه در تفسیر این آیه به روایاتی برمی خوریم که معصوم(علیهم السلام) می فرماید: «منظور از وسیله در این آیه، ما اهل بیت هستیم.»
منبع : تفسیرالمیزان، ج ۵، ص ۵۱۷
۴-از رسول خدا نیز روایت شده که: «صلوات شما بر من باعث روا شدن حاجات شما می شود و خداوند را از شما راضی می گرداند و اعمال شما را پاکیزه می کند.»
منبع : تفسیرالمیزان، ج ۵، ص ۳۲۶
۵-از آنجا که ملائکه پیوسته بر پیامبر(صلوات الله علیه) صلوات می گویند، صلوات مؤمنان به معنای همراهی با فرشتگان نیز هست ملائکه نیز برای کسی که صلوات می فرستد استغفار می کند و برای او صلوات می فرستند.
از رسول خدا(صلوات الله علیه) روایت شده که حق تعالی می فرماید: «هر بنده ای که برای تو صلوات فرستد، هفتاد هزار فرشته بر او صلوات می فرستند و هر که هفتاد هزار فرشته بر او صلوات فرستد، اهل بهشت خواهد بود.»
منبع : جامع الاخبار، فصل ۲۸، ص ۶۸
۶-از پیامبر(صلوات الله علیه) نقل شده: «صلوات و درود بر من و خاندان من نفاق را از بین می برد.»
منبع : محجة البیضاء، ج ۲، ص ۳۱۳
۷-و در روایتی دیگر به امام علی(علیه السلام) توصیه می کند که هرگاه امری تو را اندوهگین ساخت، بر پیامبر و آل او صلوات فرست…»
منبع: کنز العمال، ج ۱، ص ۱۸۱
۸-و بر اساس روایتی دیگر از امام حسن مجتبی(علیه السلام) از پیامبر(صلوات الله علیه): «بخیل کسی است که چون نام من در نزد او برده شود، بر من صلوات نفرستد.»
منبع: کنز العمال، ج ۱، ص ۲۸۹
۹-حصول عافیت، توانگری و غنا، به یاد آمدن فراموش شدها به وسیله صلوات و پاکیزه و طیب شدن مجالس با ذکر صلوات، از جمله آثار دیگر صلوات است که در روایات به آنها اشاره شده است.
بعضی از آثار اخروی صلوات
اگر چه برخی از آثار یاد شده در آخرت نیز محقق است، اما بخشی از آثار مختص زندگی اخروی است که به آنها اشاره می کنیم:
۱) قرب به رسول ا… (صلوات الله علیه) و بهره گیری از شفاعت آن حضرت:
پیامبر(صلوات الله علیه) می فرماید: «هرکس بر من صلوات بفرستد، شفاعت من به او می رسد.»
منبع: شرح و فضایل صلوات، ص ۸۶
«نزدیکترین مردم در روز قیامت بر من در هر جا که باشد کسی است که بر من بیشتر در دنیا صلوات بفرستد.»
منبع: شرح و فضایل صلوات، ص ۸۵
۲) کفاره گناهان، خلاصی از آتش و رفع عذاب قبر
امام رضا(علیه السلام) می فرماید: «کسی که نتواند با کارهای نیک گناهانش را بپوشاند، باید فراوان بر محمد و آل محمد درود فرستد که صلوات گناهان را نابود می کند.»
منبع : آثار الصادقین ج ۱۱،ص ۲۱۴
و نیز حضرت رسول فرمودند: «صلوات بر من نور است بر صراط و هر کس بر صراط نور باشد، از اهل نار نخواهد بود.
همچنین فرمودند: «بسیار بر من صلوات فرستید که صلوات بر من نور است در قبر و نور است در بهشت.»
۳) بهره مندی از حسنات مضاعف و سنگینی بر ترازوی اعمال نیک
از انس بن مالک روایت شده که گفت: بر پیامبر خدا(صلوات الله علیه) داخل شدم و ندیدم هیچ روزی که مسرورتر و شاداب تر از آن روز باشد،
از دلیل آن پرسیدم فرمود: «چرا شاداب نباشم، حال آن که جبرئیل هم اکنون بیرون رفت از نزد من و گفت که خداوند فرمود: هر کسی یک بار بر تو صلوات فرستد، ده صلوات بر او می فرستم، ده سیئه(گناه) را از او محو می کنم و ده حسنه برای او می نویسم.»
همچنین از امام صادق(علیه السلام) روایت شده «سنگین ترین چیزی که در روز قیامت در ترازوی اعمال می گذارند، صلوات بر حضرت رسول و اهل بیت ایشان است.»
با این حال، آنچه ذکر آن رفت تنها بخشی از آثار و فضایل درود بر پیامبر و خاندان پاک ایشان است که صد البته روایات بیش از آن است که این نوشتار گنجایش ذکر آن را داشته باشد.
امید آن که ذکر این فضایل مقدمه عمل به آن و بهره مندی از آثار گسترده آن باشد.
ختم صلوات براى رفع حوایج
کسى که مى خواهد صلوات بفرستد براى معصومین یا براى رفع حوایج و یا براى رفتگان خودش ، یا دیگرى به صورت زیر مى تواند عمل کند:
اول ؛ به عدد صلوات که ۱۴ حرف است ، مى تواند صلوات بفرستد.
دوم ؛ به عدد صلوات که ۵۵۷ مى باشد مى تواند صلوات بفرستد.
سوم ؛ اگر مى خواهد به ساحت یکى از معصومین صلوات بفرستد، مى تواند به عدد نام آن بزرگوار صلوات بفرستد، مثلا اگر مى خواهد به ساخت امام حسین – (علیه السلام ) – صلوات بفرستد، باید ۱۲۸ مرتبه که عدد نام آن بزرگوار است صلوات بفرستد.
چهارم ؛ اگر براى برآورده شدن حوایج و رفع گرفتارى ها و هموم و غموم باشد چون تعداد مشخص نیست ؛ باید به عدد نام مبارک رسول الله – (صلى الله علیه و آله و سلم ) – یا به نام حضرت على – (علیه السلام ) – صلوات فرستاد.
پنجم ؛ اگر براى شادى روح یکى از رفتگان باشد، باید به عدد نام آن شخص (متوفى ) هدیه فرستاد.
دستور ختم صلوات
براى برآورده شدن حاجات و اداى دین و رسیدن به مطالب ختم صلوات مجرب است که چهار نوع آن را ذکر مى کنیم .
نوع اول ؛ آن است که اگر کسى حاجتى داشته باشد به دل مى گذراند یا به زبان مى گوید: که چنان حاجتم تا فلان مدت برآورده شود، چهارده هزار صلوات بفرستیم و هر هزارى براى یکى از ائمه هدیه باشد و چنان چه حاجت برآورده شد وفا کند.
نوع دوم ؛ روزى هزار بار صلوات بفرستد و هر هزار تا را براى یکى از ائمه هدیه کند در بین یا در پایان حاجت روا شود.
نوع سوم ؛ روزى هزار بار صلوات بفرستد، تا دو ماه پى در پى چون ماه تمام شود آن مطلب ان شاءالله برآورده شود.
نوع چهارم : براى قضاى حاجت و اداى دین مجرب است ، از شب جمعه شروع کند تا دو هفته و در هر شب ، نصف شب بخواند.
شب اول غسل کند و سایر شب ها ضرورى نیست .
شب جمعه ؛ اللهم صل على محمد و آل محمد، هزار بار.
شب شنبه ؛ اللهم صل على امیرالمؤ منین .
شب یکشنبه ؛ اللهم صل على فاطمة الزهراء
شب دوشنبه ؛ اللهم صل على الحسن .
شب سه شنبه ؛ اللهم صل على الحسین .
شب چهارشنبه ؛ اللهم صل على على بن الحسین .
شب پنج شنبه ؛ اللهم صل على محمد بن على .
شب جمعه ؛ اللهم صل على جعفر بن محمد.
شب شنبه ؛ اللهم صل على موسى بن جعفر.
شب یکشنبه ؛ اللهم صل على على بن موسى .
شب دوشنبه ؛ اللهم صل على محمد بن على .
شب سه شنبه ؛ اللهم صل على على بن محمد.
شب چهارشنبه ؛ اللهم صل على حسن بن على .
شب پنج شنبه ؛ اللهم صل على حجة بن الحسن .
شب جمعه سوم ؛ اللهم صل على العباس الشهید.
ان شاءالله برآورده مى شود و هر شب باید هزار بار این صلوات را بگوید.
ختم با طهارت
کسى که مى خواهد ختم صلوات کند باید با طهارت رو به قبیله و توجه کامل ختومات زیر را انجام دهد.
ختم اول : ۷۸۶ مرتبه ((بسم الله الرحمن الرحیم )) گفته ، سپس ۱۳۲ مرتبه صلوات بفرستد.
ختم دوم : براى عزت یافتن در هر روز به ده بار صلوات فرستادن مداومت نماید.
ختم صلوات مجرب
از جمله ختم هاى مجرب که براى برآورده شدن حوایج ، تاءثیر زیاد دارد ختم صلوات است و آن چند نوع مى باشد:
اول آن که از براى قضاى حاجت و دفع بلیات و نجات از نارحتى ها و رسیدن به مقاصد و مطالب ، چهارده هزار صلوات مى فرستد و هر هزار صلوات را که تمام مى کند به ترتیب به یکى از چهارده معصوم – (علیه السلام ) – هدیه مى کند تا حضرت صاحب الامر عجل الله تعالى فرجه الشریف .(۸۹)
نوع دیگر براى هر مطلبى و هر حاجتى هر روز هزار صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد تا دو ماه متوالى و چون مدت تمام شد، آن مطلب هم ان شاءالله برآورده مى شود.
براى شفاى مریض هایى که پزشکان جواب کرده اند و امیدى به شفا نیست به رسول خدا صلوات الله علیه زیاد صلوات فرستادن دستور داده شده ، و بهتر است به این صورت باشد:
اللهم صل على محمد و آل محمد کما بارکت على ابراهیم .
برآورده شدن صد حاجت
امام صادق – (علیه السلام ) – مى فرمایند:
هر که صد مرتبه بگوید: ((یا رب صل على محمد و آل محمد)) حق تعالى صد حاجت او را روا گرداند.
امام باقر – (علیه السلام ) – مى فرمایند: هر که عصر روز جمعه بخواند:
اللهم صل محمد وآل محمد الاوصیاء المرضیین باءفضل صلواتک وبارک علیهم باءفضل برکاتک علیه و(علیهم السلام ) وعلى ارواحهم واجسادهم ورحمة الله وبرکاته حق تعالى صدهزار حاجت او را روا سازد.
رسول خدا – (صلى الله علیه و آله و سلم ) – مى فرماید:
هر که در هر صبح ده مرتبه و در هر شام ده مرتبه بر من صلوات فرستد، من او را دریابم در وقتى که محتاج به آن باشد.
صلوات و توسل به حضرت زینت (سلام الله علیهم )
توسل به حضرت زینت – (سلام الله علیهم ) – یکى از پر برکت ترین و پرفیض ترین توسلات است . طریقه توسل به آن مخدره به این صورت است که ۶۹ روز هر روز ۶۹ مرتبه صلوات هدیه به حضورشان گردد، بهتر است ۶۹ تومان هم انفاق کنند.
از جمله ختومات بسیار مجرب این که ۶۹ مرتبه صلوات به حضور آن مجلله (زینت کبرى ) (سلام الله علیهم ) هدیه نموده و ۶۹ تومان انفاق در راه خدا نمایید.
شیخ بهایى مى فرماید:
هر که را مهمى پیش آید در بیابان خلوت چهار خط بکشد و یک خط در میان آنها ترسیم کند و او را قبر پیامبر – (صلى الله علیه و آله و سلم ) – فرض کند و نظر به خط مفروض نموده با اشاره به آن دوازده هزاربار بگوید: ((صلى الله علیک یا رسول الله )) حاجتش روا شود.
